Korki z Historii Sztuki- #1 Prehistoria
#ciekawostki o sztuce #matura z historii sztuki
Zadania z okresu prehistorii pojawiają się na maturze z historii sztuki średnio raz na 4 lata. Na pewno nie należy jej więc bagatelizować i omijać podczas nauki, bo jest to wiedza podstawowa. Musimy wiedzieć jak i kiedy zaczęła się historia ludzkiej działalności, koniecznie trzeba też kojarzyć najsłynniejsze artefakty.
Dlatego dziś weźmiemy na warsztat najstarszą epokę naszych dziejów.
Zaczynamy!
#1 periodyzacja sztuki prehistorycznej
- paleolit – starsza epoka kamienia
- mezolit – epoka przejściowa, kojarz z nią głównie zmiany klimatyczne
- neolit – młodsza epoka kamienia
- epoka brązu
- epoka żelaza
W tym okresie bardzo ważne były warunki klimatyczne, które mocno wpływały na życie ludzi, a warunki życia z kolei zawsze mocno determinują wytwór sztuki. Mówiąc o warunkach klimatycznych mam na myśli przede wszystkim ocieplający się klimat i, co za tym idzie, zmianę trybu życia człowieka. W paleolicie, kiedy ludzie polowali i często przenosili się z miejsca na miejsce, nie wytwarzali żadnych monumentalnych artefaktów. W neolicie natomiast człowiek porzucił koczowniczy tryb życia i zaczął się osiedlać: zakładał pierwsze stałe siedziby, hodował zwierzęta, uprawiał ziemię – wtedy też mówimy o początkach architektury.
Zanim przejdziemy do omawiania poszczególnych okresów, zaznaczę, że w każdym opracowaniu znajdziesz trochę inne ramy czasowe – to normalne w przypadku tak odległych dziejów, ciągle też prowadzone są badania, wszystko jest więc dość płynne.
Warto też uważać na to, żeby pierwszych wytworów rąk człowieka nie nazywać od razu „dziełami sztuki”, a ludzi tworzących najprostsze nacięcia na kościach „artystami”. Najczęściej do określania najstarszych ludzkich wyrobów używamy słowa „artefakt”.
#2 paleolit
ramy czasowe: 50 tys. lat przed Chr. (najstarsze artefakty), 30-10 tys. lat przed Chr. – przedmiot zainteresowań historii sztuki
architektura: brak – człowiek prowadzi koczowniczy tryb życia
rzeźba: typ Wenus paleolitycznej (typ, czyli grupa rzeźb, które łączą wspólne cechy). Były to niewielkiego rozmiaru figurki kobiece o funkcji kultowej. Co ważne, miały hiperbolizowane, tzn. wyolbrzymione cechy płciowe – szerokie biodra, duże piersi itd. Łączy je też schematyzm i uproszczenie postaci (brak cech indywidualnych). Były odbiciem pewnej idei piękna, łączyły się z kultem płodności i obfitości.
Przykłady konkretnych figurek, które musisz umieć rozpoznać do matury:
- Wenus z Willendorfu (najważniejsza!)
- Wenus z Laussel
- Bogini Matka z Çatalhüyük
W rzeźbie pojawiały się też ryty naskalne, często dodatkowo malowane, czyli petroglify.
malarstwo jaskiniowe: najważniejsze ośrodki to Lascaux we Francji odkryte w 1940 r., Altamira w Hiszpanii odkryta pod koniec XIX w., do dziś uznawana za najpiękniejszą z jaskiń oraz Tassili N’Ajjer na Saharze, dziś terytorium Algierii – tam malowidła są bardziej piktograficzne, brak np. podziału na kontur wypełniony plamą barwną, jak w jaskiniach europejskich.
Jeśli chodzi o Lascaux powinieneś kojarzyć: fryz koników chińskich, dekorację Sali Byków, Szamana i fryz płynących jeleni. Z Altamiry musisz z kolei znać bizona.
Pamiętaj, że wszystkie te jaskinie nie były obiektami mieszkalnymi, ale miejscami kultu. Malowidła miały więc funkcję magiczną – człowiek prehistoryczny wierzył, że namalowanie zwierzęcia w pewien sposób pomoże mu go ujarzmić i zapewni sukces na polowaniu.
Na fresku z rannym bykiem z Lascaux świetnie widać też dokładną obserwację natury: zwróć uwagę na miejsce przebicia zwierzęcia, jego głowę pochyloną do ataku i podniesiony ogon! Genialne. Zobacz też jak fakturą zaznaczono nastroszone futro byka.
Jeśli chodzi o środki artystyczne są to kreska i plama barwna, później też dochodzi walor (natężenie światła względem cienia zawarta w barwie), czyli w tym przypadku barwa nakładana na siebie warstwami, co tworzy zróżnicowane przejścia walorowe. Warto pamiętać też o zastosowanej tu perspektywie kulisowej, gdzie elementy na pierwszym planie lekko zasłaniają te na drugim (patrz: malowidło z Sali Byków). W ten najprostszy możliwy sposób człowiek prehistoryczny próbował osiągnąć wrażenie przestrzennej głębi.
Czym malowano? Tym co było pod ręką, czyli naturalnymi substancjami, jak np. powstająca z gliny ochra. Jako narzędzie służyła dłoń, czasem też „dmuchawki” z rurek z trawy lub proste pędzle z włosia zwierzęcego.
#3 neolit
Z tego okresu najważniejsza jest architektura megalityczna. Oczywiście ówczesna architektura była czymś zupełnie innym, niż budynki kojarzące się z tym pojęciem nam, ludziom XXI wieku. Były to po prostu głazy – megality.
3 najważniejsze typy architektury megalitycznej, które powinieneś/aś znać do matury to:
- menhir – pojedyncza sterczyna, nieociosany głaz
- dolmen – dwie (czasem więcej) pionowe sterczyny nakryte jedną poziomą
- kromlechy – kamienne kręgi
W kanonie do matury znajdują się menhiry z Carnac we Francji oraz słynny kromlech w Stonehenge w Anglii. Były to dwa okręgi ułożone na kształt podkowy, składające się z połączonych ze sobą dolmenów. Pełniły 2 funkcje: kultową (prawdopodobnie kult słońca) i astronomiczną (hipoteza o obserwatorium – cień słońca/światło księżyca przesuwało się po wysokich głazach).
Warto też kojarzyć ceramikę neolityczną, która wiąże się z powstaniem pierwszego ornamentu: multiplikowanych, prostych form geometrycznych, później delikatnej wici roślinnej -> zobacz wytwory kultury wstęgowej i plecionkę celtycką.
#4 epoka brązu
Tutaj polski przykład: osada w Biskupinie datowana na ok. VII/VI w. przed Chr. Chroniona murem i palisadą od zewnątrz, w środku dość gęsto zabudowana domostwami. W każdym z nich w centralnym miejscu znajdowało się palenisko, wokół którego koncentrowało się życie rodzinne, wytwarzano obiekty garncarskie i tkaniny. To, co dziś oglądamy to oczywiście rekonstrukcja, drewniane budownictwo nie miało szans zachować się tak długo.
Pozostałe artefakty, które trzeba znać z tego okresu:
- wotywny wózek słońca z Trundholm – dzisiaj znajduje się w Muzeum Narodowym w Kopenhadze
- Światowid/Idol ze Zbrucza – w Muzeum Archeologicznym w Krakowie
- niedźwiedź z Sobótki – na górze Ślęża pod Wrocławiem
To już wszystko w naszych prehistorycznych korkach ☺
Oczywiście w żadnym odcinku korków nie jest możliwe prześledzenie całej epoki, zaznaczam tu jedynie najważniejsze aspekty. Jeśli więc czujesz, że potrzebujesz więcej, zerknij do mojego sklepu – znajdziesz tam całe prezentacje z każdej epoki razem z przykładową analizą dzieła sztuki, słownictwem i zadaniami zebranymi z matur.
Eviva l’arte!
Art Freak
