Przykładowa analiza dzieła sztuki – malarstwo

Dzisiaj przychodzę z trzecim, ostatnim już postem z cyklu ważnych, przykładowych analiz dzieł, jakie pojawiają się co roku na maturze z historii sztuki. Krok po kroku przyjrzymy się tajnikom opisu dzieła malarskiego, a więc naprawdę istotnej, obszernej kwestii maturalnej.

Zaczynamy!

1. elementy analizy dzieła sztuki – malarstwo

Klasyczna analiza malarstwa składa się z kilku standardowych elementów:

• ogólne informacje na temat dzieła i jego kontekst
• kompozycja dzieła
• kolorystyka dzieła
• światłocień
• ekspresja i środki wyrazu
• wniosek

Na samym początku musisz zadać sobie pytanie: do czego potrzebujesz wykorzystać analizę na maturze? Jeśli jest to otwarte pytanie z części testowej, kluczowe będą dla Ciebie zaznaczone elementy, czyli kompozycja, kolorystyka i światłocień. O te elementy coraz częściej padają pytania. Wszystkie zagadnienia z kolei wykorzystasz przy pisaniu wypracowania, do zagospodarowania pełnego akapitu o danym obrazie, który wybierzesz do zilustrowania tematu zadania (pamiętaj o bardzo ważnej zasadzie: wszelki opis robimy od ogółu do szczegółu!). Sam wniosek natomiast przyda się np. kiedy w części testowej trafi się analiza porównawcza dwóch dzieł. Ostatnie pytanie najczęściej pada wtedy o wniosek z uzasadnieniem klasyfikacji stylowej.

Tyle teorii, przechodzimy do najważniejszego, czyli praktyki!

2. przykładowa analiza dzieła malarskiego

Dziś naszą modelką, będzie piękna, barokowa „Nalewająca mleko” Johannesa Vermeera, znana też jako „Mleczarka”, powstała w latach 1657-1658.

Informacje na temat dzieła

• Kto jest autorem dzieła?

Johannes Vermeer 

• Czy dzieło jest charakterystyczne dla twórczości tego artysty? Może pochodzi z konkretnego okresu jego twórczości itp.? -> wniosek!

Tak, dla Vermeera bardzo charakterystyczne były kameralne przedstawienia kobiet we wnętrzach mieszczańskich, postacie często oblewa delikatne światło, wpadające przez okno znajdujące się po lewej stronie kompozycji.

• Jaki jest tytuł dzieła?

„Nalewająca mleko”/”Mleczarka”

• Kiedy dzieło powstało? Epoka? Okres w sztuce? Czy jest charakterystyczne dla okresu i miejsca, w którym powstało? -> wniosek!

nowożytność, barok, dzieło jest charakterystyczne dla Złotego Wieku malarstwa holenderskiego

• Co jest tematem dzieła? Jaki to gatunek malarski?

ukazana została kobieta przy pracy, jest to scena rodzajowa

• Jaka jest technika wykonania?

olej na płótnie

Kompozycja

• Jaki jest kształt pola obrazowego?

prostokąt pionowy

uwaga – to bardzo łatwy sposób na zdobycie punktu w analizie, ale trzeba zachować czujność: kiedy np. w krótkim zadaniu otwartym musimy podać 3 charakterystyczne cechy kompozycji odnoszące się do klasyfikacji dzieła, oczywiście szukamy cech baroku holenderskiego, nie wpisujemy wtedy kształtu pola obrazowego! ☺

• Co przedstawia obraz? Co jest jego tematem i w jakim kontekście został on ukazany?

Obraz przedstawia scenę rodzajową, jest to kompozycja jednopostaciowa ukazana we wnętrzu.

• Ile planów jest na obrazie?

mamy tutaj 2 plany – pierwszy to kobieta stojąca przy stole, drugi plan stanowi ściana wraz z elementami podwieszonymi pod oknem

wskazówka – jeśli masz więcej miejsca w arkuszu maturalnym, warto wyszczególnić, co składa się na poszczególne plany, tak jak ja zrobiłam to wyżej

• Co buduje głębię na obrazie? Jaki środek artystyczny?

Jest to perspektywa linearna – mamy prosty skrót stołu i belki pod oknem. Ważną rolę gra też światło. Można również wspomnieć o bardzo delikatnej perspektywie barwnej – z przodu widać cieplejsze, jaśniejsze tony barw, a w tle ciemniejsze i chłodniejsze.

• Kompozycja otwarta, czy zamknięta? Może otwierająca się w którąś stronę?

Zamknięta, ponieważ temat znajduje się dokładnie w centrum obrazu, są bardzo szerokie marginesy do jego krawędzi, natomiast delikatnie przycięta krawędź stołu na pierwszym planie otwiera lekko całą kompozycję w lewą stronę (zatem na maturze obie odpowiedzi z wyjaśnieniem byłby punktowane).

• Jakie kierunki dominują na obrazie?

Przeważają kierunki wertykalne – silny pion postaci kobiety, okna, materiału spływającego ze stołu; oprócz tego występują też kierunki horyzontalne – ceramiczny cokolik na ścianie i diagonale – układ stołu, ręka kobiety.

• Kompozycja statyczna, dynamiczna, a może zdynamizowana?

statyczna – kierunki wzajemnie się równoważą

• Kompozycja symetryczna, asymetryczna, a może dążąca do symetrii?

asymetryczna – lewa strona obrazu jest wyraźnie „cięższa”, znajduje się tam dużo więcej elementów

Kolorystyka

• Gama barwna szeroka czy wąska?

szeroka – występują zarówno ciepłe, jak i zimne tony barw

• Czy, i które tony dominują: ciepłe, czy zimne?

dominują tony zimne – przestrzeń ściany, obrusy

• Kolory czyste, czy złamane?

złamane – z zauważalną domieszką innych barw

• Czy występują kontrasty, np. temperaturowe? Walorowe?

mamy tu kontrasty temperaturowe, np. ciepły żółty + zimny niebieski oraz walorowe, np. różne odcienie błękitu

wskazówka – w malarstwie mogą wystąpić 3 rodzaje kontrastów: temperaturowe – między temperaturą dwóch barw, walorowe – różne nasycenie danego koloru i dopełnieniowe – kiedy obok występują 2 kolory znajdujące się naprzeciw siebie na kole barw, np. czerwony z zielonym lub niebieski z pomarańczowym

• Czy plany na obrazie są różnicowane względem tradycyjnych reguł perspektywy barwnej? Ciepłe tony – bliżej, chłodne – dalej?

Tak, mimo że zimne barwy występują też na pierwszym planie (stolik), to jednak całe tło obrazu jest zdecydowanie chłodne.

• Czy występuje dominanta kolorystyczna?

nie ma tu klasycznej dominanty (najwięcej jest beżów w tle, ale mają różne przejścia tonalne, nie możemy więc powiedzieć, że to dominanta kolorystyczna)

wskazówka – dominanta kolorystyczna = kolor, którego na obrazie jest najwięcej

• Czy występują akcenty kolorystyczne?

tak, są to błękit i żółcień ubioru kobiety

• Jakie kolory występują na obrazie?

występują: żółcienie, błękity, brązy, zielenie, beże, szarości i pomarańcze

wskazówka – najczęściej wystarczy w tym przypadku podać 3 lub 4 kolory, polecam też zawsze pisać je w liczbie mnogiej, bo zazwyczaj na obrazie jest kilka różnych odcieni danej barwy

Światłocień

• Czy źródło światła widoczne jest na obrazie, czy znajduje się poza obrazem?

źródło światła (słońce) jest poza obrazem

• Jakie jest światło? Naturalne? Sztuczne? Trudne do określenia?

jest naturalne, dzienne

• Skąd pada światło? Co oświetla?

z lewego górnego rogu, oświetla postać w centrum obrazu

• Światło rozproszone, czy punktowe?

rozproszone – łagodnie oświetla wszystkie elementy sceny

• Co robi światło – czy modeluje formy? Jeśli tak, jak to robi? Delikatny, czy twardy modelunek światłocieniowy?

modelunek jest delikatny, „opływa” wszystkie formy

1. Czy widoczne są bliki świetlne na obiektach?

tak – na ceramicznym dzbanku, metalowym naczyniu zawieszonym na ścianie i koszyku leżącym na stole

wskazówka – blik = skupione odbicie światła zaznaczone na obrazie jasną farbą, najczęściej na metalowych przedmiotach, naczyniach, gałkach ocznych

• Co jest najjaśniejszym punktem obrazu? Co najciemniejszym?

najjaśniejsze jest nakrycie głowy Mleczarki i jej ręce, a najciemniejszym fragment obrusu na pierwszym planie w lewym dolnym rogu

Ekspresja

Pod tym pojęciem kryją się wszystkie elementy, które artysta świadomie zdecydował się umieścić na płaszczyźnie obrazu, żeby wywołać jakiś konkretny efekt u odbiorcy dzieła.

• Jaki jest stosunek artysty do otaczającego świata? Czy przedstawienie jest mimetyczne (realistyczny sposób obrazowania), czy może występuje deformacja? Idealizacja?

stosunek jest realistyczny, mamy tu mimetyczne przedstawienie świata rzeczywistego

• Jaki jest najważniejszy środek wyrazu?

najważniejsze jest delikatne, rozproszone światło, które buduje przestrzeń i tworzy harmonijną, spokojną atmosferę sceny

• jakim nastrojem tchnie dzieło?

obraz tchnie nastrojem spokoju, ciszy i skupienia, jest pogodny, kameralny

• jaka jest faktura dzieła? Gładka czy wyraźny dukt pędzla?

jest gładka – nie ma żadnych efektów impastowych

• dbałość o szczegóły, czy uproszczenie form?

występuje duża dbałość o detale – artysta dokładnie oddaje cechy np. rattanowego koszyka i połyskliwego materiału ceramiki 

• czy autor zwraca uwagę na oddanie materii/faktury przedmiotów?

tak – metal jest zimny, szkło jest chłodne, tkaniny „miękkie”…

Wniosek

• Jaka scena została przedstawiona? Temat? Motyw? Gatunek?

• Z jakiego okresu sztuki pochodzi dzieło?

• Czy jest charakterystyczne dla tego okresu, albo twórczości artysty?

• Co na to wskazuje? Jakie dwa środki artystyczne/cechy dzieła? (konkret!)

Na obrazie Vermeera pt. „Nalewająca mleko” została przedstawiona scena rodzajowa, którą artysta często podejmował w swojej działalności twórczej. Dzieło pochodzi z okresu baroku holenderskiego i reprezentuje charakterystyczne dla tego okresu i obszaru efekty światłocieniowe, spokój i harmonię.

Analiza malarstwa – Twoja kolej!

Mam ogromną nadzieję, że teraz opis dzieła malarskiego nie będzie spędzał Ci snu z powiek. Najlepsze, co możesz teraz zrobić, to wykorzystać powyższy schemat w praktyce – pod przedstawione pytania podstawić sobie jakikolwiek inny obraz i ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć… tak, żeby w maju analiza poszła Ci jak z płatka!

Jeśli jednak po przeczytaniu tego artykułu czujesz, że analiza malarstwa ciągle jeszcze skrywa przed Tobą jakieś tajemnice i niejasności, spokojnie, jest na to rada. W moim sklepie czeka na Ciebie nagranie webinaru + prezentacja, gdzie na konkretnych przykładach z matur szczegółowo omówiłam wszystkie możliwe aspekty analizy dzieła malarskiego.

Powodzenia w nauce, trzymam za Ciebie kciuki!