Korepetycje z Historii Sztuki, sztuka preromańska, architektura karolińska

W tym odcinku korków przeniesiemy się do wczesnego średniowiecza i przyjrzymy dokładnie architekturze karolińskiej. To jednak nie wszystko! Pod całą lekcją czeka na Ciebie darmowa niespodzianka, która pomoże powtórzyć i utrwalić zdobytą wiedzę z tego zagadnienia. Warto czytać do końca ☺

Zaczynamy!

#1 kontekst epoki

Na początku, musisz wiedzieć, że sztuka ta powstawała w momencie tzw. renesansu karolińskiego. Był to bowiem czas, w którym po raz pierwszy od upadku antyku sztuka tak bujnie się odrodziła. Razem z późniejszą sztuką ottońską, zaliczamy ją do sztuki preromańskiej – czyli, jak podpowiada nam nazwa, epoki bezpośrednio poprzedzającej romańską sztukę średniowieczną.

Sztuka karolińska powstawała na terenie Europy zachodniej, w państwie Franków od ok. poł. VIII w. do IX w. W tym czasie jego władcą był słynny Karol Wielki, który znacznie poszerzył terytorium państwa: podbił Longobardów osiadłych we Włoszech, Sasów i Bawarów, a także przesunął zachodnią granicę odsuwając Arabów aż po rzekę Ebro. Władał więc ogromną częścią chrześcijańskiej Europy i to właśnie za jego rządów sztuka i nauka przeżyła rozkwit. Swoją potęgę i znaczenie Karol Wielki przypieczętował koronacją na cesarza w 800 roku, której dokonał w Rzymie papież Leon III. W ten sposób wskrzesił i odnowił ideę cesarstwa zachodniorzymskiego.

#2 kaplica pałacowa Karola Wielkiego w Akwizgranie (Aachen), VIII/IX w.

Ten budynek omówimy i przeanalizujemy najdokładniej, bo jest to najważniejszy zabytek architektury karolińskiej. Jest też lubiana przez twórców matury z historii sztuki – pojawia się na niej cyklicznie, co kilka lat. Nie możesz więc jej pominąć w swojej nauce.

Architektem kaplicy, którego trzeba zapamiętać, był Odo z Metzu. Jego bezpośrednią inspiracją przy projektowaniu obiektu był bizantyński kościół San Vitale w Rawennie (św. Witalisa) z VI wieku. 

• jest to obiekt na rzucie centralnym, ma ośmioboczną nawę główną, którą z kolei otacza ambit (obejście) na planie szesnastokąta. Widzimy tutaj pierwszą, mocną inspirację San Vitale, które w całości jest obiektem na planie ośmiokąta foremnego
• przy wejściu możemy też dostrzec dwa obiekty na planie koła – są to klatki schodowe, co wskazuje nam na obecność kilku kondygnacji
• prezbiterium zamknięte jest prostokątną absydą
• jest to budynek orientowany, tzn. prezbiterium, w którym znajdował się ołtarz, jako najważniejsze miejsce w kościele, skierowane jest na wschód
• nawa główna oddzielona jest od obejścia za pomocą masywnych arkad w przyziemiu
• północna część obejścia została przesklepiona sklepieniem krzyżowym

Na przekroju i zdjęciach kaplicy widzimy, że jest to raczej zwarta, charakterystycznie spiętrzona bryła o dość surowej dekoracji. Nawa jest wyższa niż ambit i ma własne doświetlenie dzięki oknom powyżej dachu przykrywającego ambit (podobnie jak w klasycznym układzie bazylikowym).

Klatki schodowe prowadzą na emporę, będącą dodatkowym piętrem, rodzajem antresoli, otwierającej się do wnętrza i rozszerzającej przestrzeń w kościele. W kaplicy pałacowej w Akwizgranie znajduje się ona nad obejściem. Jest to więc obiekt dwukondygnacyjny.

We wnętrzu dostrzegamy, że ściana oddzielająca nawę od obejścia jest aż czterokondygnacyjna. Artykułują je kolejno od dołu: wspomniane już masywne arkady, dwie kondygnacje przezroczy oraz okna nawy głównej, dzięki którym wnętrze kaplicy wypełnia światło. Nawa główna przekryta jest sklepieniem klasztornym (uwaga: to nie jest kopuła!). Przestrzeń kaplicy wypełnia bardzo bogata dekoracja – są tam liczne złocenia, freski, mozaiki, będące kolejnym nawiązaniem do San Vitale z Rawenny. Zwróć więc uwagę na kontrast między dość ascetyczną formą zewnętrzną, a oszałamiającym wnętrzem.

#3 opactwo Centula Saint Riquier, VIII w.

Niestety ten zespół nie zachował się do naszych czasów, ale dzięki rekonstrukcjom jego planu wiemy, że powstał w nim pierwszy westwerk karoliński. Zapisz sobie i zapamiętaj to pojęcie, oznacza ono rozbudowaną zachodnią część kościoła (czyli na wejściu), która była umieszczona poprzecznie w stosunku do nawy. Najczęściej znajdowała się tam kaplica.

#4 brama opactwa w Lorsch, VIII w.

Jedyny zachowany obiekt z całego kompleksu budynku klasztornych. Zdobiona jest wielobarwnym układem kostek. W dość widoczny sposób jej forma nawiązuje do architektury antycznego Rzymu, przypomina bowiem tradycyjny, trójprzelotowy łuk triumfalny. Jest to budynek dwukondygnacyjny, na piętrze zachowała się kaplica z oryginalną polichromią.

#5 kościół opacki w Fuldzie, VIII/IX w.

Również niezachowany do dziś, ale warto pamiętać o nim choć troszeczkę ;)

#6 kościół opacki w Corvey, IX w.

Przetrwał do dziś i mamy przy nim przykład najstarszego, zachowanego karolińskiego westwerku. Miałam okazję odwiedzić tę miejscowość w tym roku i powiem tak: ROBI WRAŻENIE!

Niespodzianka!

To już wszystko w naszych karolińskich korkach ☺  Jest to dość niewielki, ale ważny materiał do matury z historii sztuki. Czas więc teraz na obiecany dodatek! Przed Tobą przygotowane przeze mnie, darmowe, kompleksowe karty pracy z architektury karolińskiej. Klikaj, pobieraj i zapełniaj tym, co właśnie się nauczyłeś/aś!

Na sam koniec polecam Ci jeszcze moją prezentację z całego średniowiecza, z pełnym zakresem wiedzy do matury z tej epoki, przykładową analizą dzieła sztuki, słownictwem i zadaniami zebranymi z arkuszy maturalnych: znajdziesz ją TUTAJ!

Przyjemnej nauki!

Kasia